Landbouw is een economische activiteit, waarmee mensen hun geld (proberen te) verdienen door het verkopen van producten en diensten. Dat geldt voor boeren maar ook voor afnemers, toeleveranciers, adviespartijen etc. Er zijn af en toe mensen die dit ter discussie stellen, alsof ‘de economie’ het probleem is en dat het nu tijd wordt voor ‘ecologie’. Hoe dit er dan uitziet, is mij nog niet helder geworden, maar één ding weet ik vrij zeker: de komende tien jaar is landbouw zeer waarschijnlijk nog een economische activiteit.
Maar wat betekent dat dan? Wat mij betreft zijn er twee dingen van belang: allereerst dat je begrip opbrengt voor bedrijven die financieel gezond willen blijven. Voor boeren die hun rekeningen willen betalen en ook nog iets overhouden als gezinsinkomen. Voor afnemers die hebben geïnvesteerd in de verwerking en afzet van een specifiek product, die verantwoordelijk zijn voor een stukje werkgelegenheid en die vaak als coöperatie ook een ledenbelang hebben. Ik vind het af en toe schokkend hoe daarover gesproken wordt. Bijvoorbeeld in de discussies over stikstofmaatregelen, over de halvering van de veestapel etc. Het is toch niet raar dat bedrijven dan voor hun belangen opkomen? Waarmee ik niet wil zeggen dat alles moet of kan blijven zoals het is, maar de belangen negeren of ontkennen is dom en weinig respectvol.
Financiële risico’s
Tegelijk, en dat is het tweede, bij een verandering heb je het gewoon over investeringen en kosten die terugverdiend moeten worden. Ik denk dat veel bedrijven in de agrarische sector best inzien dat het anders moet, dat misschien ook wel willen, maar ook beseffen dat het economisch (nog) niet kan of dat het grote financiële risico’s met zich meebrengt. Als je dat financiële aspect negeert, zie je vooral onwillige boeren, banken, afzetcoöperaties, toeleveranciers, etc. Zoals Zembla dat recent weer eens deed: ‘De agro-industrie als het grote kwaad’. Soms wordt er dan nog wat verzachtend gesproken over arme boeren die hier ook het slachtoffer van zijn, maar het beeld staat.
Grote opgave
Maar hoe verdien je nog geld in de toekomst, aangenomen dat landbouw nog steeds een economische activiteit is? Dat is natuurlijk ook een belangrijke vraag voor Boerderij van de Toekomst. Het antwoord is niet eenvoudig, daar ben ik eerlijk over. Het is namelijk nogal een opgave waar we voor staan:
- De kosten voor grond en arbeid blijven oplopen, door competitie met andere sectoren in onze dichtbevolkte delta. Er komen ook allerlei kosten bij, met name door aanvullende eisen vanuit markt en beleid.
- Deze kosten worden niet terugverdiend via het product, want de consument hecht weinig financiële waarde aan zaken als ‘behoud van landbouw in Nederland’ of ‘minder emissies naar het grondwater’. Slechts een heel klein deel van de consumenten is bereid om meer te betalen voor producten die op een andere manier zijn geproduceerd, zoals biologische of streekproducten.
- De economische risico’s lopen op, bijvoorbeeld door klimaatverandering (extreme weersomstandigheden), afnemende effectiviteit van het gewasbeschermingsmiddelenpakket, globaliserende markten en een instabiel politiek klimaat. Die risico’s kunnen de ondernemer niet alleen veel geld kosten, maar zelfs zijn hele bedrijf of de hele sector.
- Traditioneel kiest de landbouw dus voor kostenverlaging per kg product: hoe kunnen de oplopende kosten gecompenseerd worden door schaalvergroting, specialisatie, intensivering, automatisering, hogere productie. Dat spoor stuit inmiddels wel op een aantal barrières. Een intensiever bouwplan gaat ten koste van de bodem en verdere opbrengststijging loopt ook tegen grenzen aan van genetica, klimaat (water!) en beleid. En: veel innovaties kosten ook geld. Technologisch kan heel veel, maar dat is niet gratis.
Kortom: als we zo doorgaan, is de traditionele route van innovatie dan voldoende om de stijgende kosten en risico’s het hoofd te bieden? Ik denk het niet, en als ik mensen in de sector daarover spreek, ben ik niet de enige. Hoe dan wel? Daarover meer in mijn volgende blog.
Pieter de Wolf