In de westerse wereld zijn we welvaart vooral gaan zien als materiele, economische welvaart. Voor veel burgers is het hoogst haalbare dat je onbeperkt spullen kan kopen en meerdere keren op vakantie kunt gaan. Tegelijk komen we er met elkaar achter dat dit niet voor iedereen weggelegd is en dat dit ten koste gaat van dingen die zich wat minder goed in geld laten uitdrukken. Om juist die andere zaken wel in beeld te kunnen brengen, heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek het concept van ‘brede welvaart’ uitgewerkt.
Ik was laatst bij een bijeenkomst waarbij het ging over de bijdrage van de landbouw aan deze brede welvaart. Voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied is het namelijk de bedoeling dat gebiedsplannen bijdragen aan deze zogenoemde brede welvaart. Wat mij opviel in de analyse was dat de productiviteit van de landbouw alleen in verband werd gebracht met materiële welvaart: inkomen van de boer, investeringsvermogen en bijdrage aan de economie. Terwijl ik bij productiviteit van de landbouw toch eerst en vooral denk aan de productie van hoogwaardig en betaalbaar voedsel. Maatschappelijk een onderwerp dat iets bijdraagt aan ons welzijn, toch?
Landbouw als gewone economische sector?
Ja, we hebben in Nederland ooit bedacht dat landbouw een economische sector moet zijn. Boeren werden ondernemers, het ministerie van LNV werd opgeheven en ondergebracht bij het ministerie van Economische Zaken en we waren vooral trots op de bijdrage van de landbouw aan de exportwaarde. De keerzijde van deze benadering is dat je landbouw makkelijk kan inruilen voor een andere sector, als dit economisch voordelig is voor de BV Nederland. Dat zien we nu gebeuren met de opkoop van landbouwbedrijven om stikstofruimte voor andere sectoren vrij te maken. Daarmee zijn we in een hele ingewikkelde situatie terecht gekomen. We raken nu een aanzienlijk deel van de landbouw kwijt, maar de grond en de milieuruimte gaan naar sectoren die niet direct veel beter zijn voor natuur, biodiversiteit, klimaat en waterkwaliteit.
Landbouw als deel van de oplossing
Ik denk dat het hoog tijd wordt om na te gaan of landbouw niet gewoon deel kan uitmaken van de oplossing. En dan heb ik het niet over allerlei fancy ideeën zoals voedselbossen en natuur-inclusieve landbouw, maar gewoon aan landbouw die scoort op productiviteit. De toegang tot hoogwaardig en betaalbaar voedsel blijkt ook in Nederland opeens niet meer vanzelfsprekend voor iedereen. Een concreet voorbeeld: om bij te dragen aan de gezondheid van de burgers is het belangrijker dan ooit dat gezond voedsel betaalbaar blijft. Dat kun je niet alleen afdoen met belastingmaatregelen, zoals een btw-verlaging op verse groenten en fruit. Je moet dan ook kijken naar een gezonde productieketen van groente en fruit in Nederland en Europa, die in staat is om duurzaam, gezond en betaalbaar te produceren. Ik krijg nu af en toe het gevoel dat we de land- en tuinbouw vooral zien als een bron van milieuproblemen die er toch verder niet echt toe doet. Dan missen we volgens mij toch wel een belangrijk element in de discussie.
Daarnaast draagt de landbouw bij aan meer vrije tijd. Zo krijg ik steeds meer buren op mijn volkstuin die een tuin huren omdat ze groente in de winkel niet meer kunnen betalen. Willen ze het goed doen met hun moestuin en financieel een klein voordeeltje halen, dan hebben ze een flinke uitdaging. Voor een gezin van vier personen heb je al snel 200 m2 nodig en dan moeten de meeste teelten ook nog slagen om dagelijks groente van eigen tuin te kunnen eten. En dan heb ik de wintervoorraad nog niet eens meegerekend. Ik weet uit ervaring dat je dan flink wat vrije tijd in je tuin moet steken. Tijd die je dan niet aan andere dingen kan besteden, al spaar je er de sportschool misschien wel mee uit.
Het lijkt mij in veel opzichten daarom beter om voedselproductie aan de professionals over te laten. Die beter, duurzamer en beter betaalbaar voedsel kunnen produceren. Ik gun ieder z’n hobby, maar laten we ook dankbaar zijn dat de landbouw ervoor heeft gezorgd dat wij tijd hebben voor andere dingen dan het verbouwen van ons eigen eten.
Uitdagingen
Natuurlijk zijn er ook uitdagingen. De landbouw is inderdaad een belangrijke oorzaak van een aantal problemen, o.a. door emissies van stikstof naar de lucht, van nitraat naar grond- en oppervlaktewater en van de uitstoot van broeikasgassen. Maar als je de landbouw niet echt maatschappelijk belangrijk vindt, ga je dan nog de moeite doen om deze problemen op te lossen? Geef je de landbouw dan opnieuw een kans om zelf aan oplossingen te werken? Ja, ik weet dat de landbouw al heel veel tijd heeft gehad, maar de stelling ‘dat het nu dan maar eens afgelopen moet zijn’ kun je alleen aanhangen als je landbouw en voedselproductie niet belangrijk vindt.
De landbouw van de toekomst
Het is dus hoog tijd om het brede welvaartsbegrip te omarmen vanuit de landbouw. Niet met het idee om hetzelfde te blijven, maar om juist met nieuw elan je maatschappelijke betekenis in te vullen en te vergroten. Dan pakken we niet alleen de resterende problemen aan zonder die te bagatelliseren, maar gaan we ook nog een paar stappen verder: hoe kan de landbouw bijdragen aan thema’s waar we nooit echt over nagedacht hebben, zoals veiligheid en een samenleving waaraan iedereen deel kan nemen? Lijkt me een mooie invulling voor de verschillende tafels van het Landbouwakkoord als het gesprek dreigt vast te lopen, of liever nog: daarvoor al.
Pieter de Wolf