De wereld is behoorlijk veranderd sinds Poetin zijn buurland Oekraïne is binnengevallen. In de eerste plaats is dit natuurlijk verschrikkelijk voor de miljoenen Oekraïners die hun land moeten ontvluchten en hun familie achter moeten laten voor een compleet zinloze oorlog. En ook voor de rest van Europa is een spannende tijd aangebroken: een dreigende wereldoorlog, ruim 75 jaar na de vorige, stond op niemands kalender. Defensie was geen populair thema bij verkiezingen, behalve om er nog verder op te bezuinigen. Energietransitie? Dat kan prima als je er vanuit gaat dat Rusland wel gas blijft leveren. Opeens is die droom wreed verstoord en blijkt dat we onze basisvoorzieningen hebben verwaarloosd, omdat we dachten dat we zonder konden en een ander land daar wel voor zou zorgen.
Voedsel als thema van de toekomst
Op één thema had ik al langer het gevoel dat we collectief een basisvoorziening aan het ondermijnen waren. Al dacht ik daarbij niet vanuit een geopolitiek conflict als aanleiding, maar vanuit klimaatverandering en bevolkingsontwikkeling. Een jaar geleden zei ik er dit over. Daar zit niet de gedachte achter dat Nederland zelfvoorzienend moet zijn of dat we de wereld moeten voeden, maar wel de oprechte zorg dat we ons ontzettend afhankelijk maken van voedselproductie elders. En dat die voedselproductie ook nog eens bedreigd wordt door klimaatverandering.
Productieve landbouw hier en elders
Louise Fresco benoemde op 12 maart op een indrukwekkende manier de gevolgen van de Oekraïne-crisis op korte en langere termijn. Wie dat op zich in laat werken, beseft dat wereldwijde politieke onrust en grote migratiestromen geen denkbeeldige risico’s zijn en ook voor ons niet als ver-van-ons-bed-show afgedaan kunnen worden. Dat vraagt, zoals Fresco ook zegt, dat we ons in moeten zetten voor een productief landbouwsysteem in die landen.
Afhankelijkheid van input
Zoals Foodlog net na de inval van Poetin in Oekraïne schreef, maakt de Oekraïnecrisis heel goed zichtbaar hoe ons landbouw-voedselsysteem werkt. Dat betekent wat mij betreft in de eerste plaats dat hierdoor pijnlijk duidelijk wordt hoe afhankelijk we zijn van input: grondstoffen, energie, kunstmest. Er liggen dus serieuze opgaven voor de landbouw in Europa om deze afhankelijkheden te beperken.
Minder input is minder output
Tegelijkertijd: die afhankelijkheid van input heeft ook te maken met de intensiteit en productiviteit van onze landbouw. Veel output (dus een hoge productie per hectare en per dier) kan alleen maar met een hoge input per hectare en per dier. Dat is een heel ingewikkeld dilemma: wie stevig in de input snijdt, snijdt onherroepelijk in de output. Lees de plannen van het huidige kabinet en van de EU er maar op na: Extensiveren, minder grond voor landbouw, minder mest, minder veevoerimport, minder kunstmest, minder energie, minder gewasbeschermingsmiddelen. Kortom: de Oekraïnecrisis vraagt dus terecht aandacht voor de keerzijde van al deze plannen, namelijk dat ze in deze vorm een risico vormen voor voedselproductie en voedselzekerheid. Het is niet voor niets dat we bij Boerderij van de Toekomst ‘productiviteit’ als eerste doel hebben gesteld.
Productief, maar dan wel anders
Het zou echter onjuist zijn om dat te lezen als een pleidooi voor het voortzetten van de huidige vorm van landbouw. Het is wat mij betreft overduidelijk dat het voortzetten van deze vorm van landbouw ook een bedreiging is voor de productiviteit ervan. Kijk in Europa maar naar de risico’s van afnemende bodemkwaliteit (bodemdegradatie), ontwikkelen van resistentieproblematiek bij lastige ziekten, plagen en onkruiden, maar ook aan de opvolgingsproblematiek en gebrek aan economisch perspectief. Daarnaast zal de landbouw in moeten spelen op een aantal nadrukkelijke maatschappelijke wensen en randvoorwaarden, wat zeker geldt in Nederland waar landbouw in een stedelijke omgeving plaatsvindt. Als derde: klimaatverandering zet de huidige vorm van landbouw ook onder druk, omdat de risico’s sterk toenemen. Het is dus hard nodig om een andere vorm van landbouw te ontwikkelen. Één die productief is, tegelijkertijd bijdraagt aan het beheer van natuurlijke hulpbronnen en veerkrachtig is tegen o.a. klimaatverandering.
Gesprek over de landbouw van de toekomst blijft nodig
Laat dat nu precies de insteek zijn van Boerderij van de Toekomst. Dat wil niet zeggen dat wij alle antwoorden hebben, maar het betekent wel dat we de doelen goed hebben geformuleerd. Daarnaast: het verhaal van Boerderij van de Toekomst gaat gelukkig opnieuw voorbij aan de polarisatie over de toekomst van de landbouw. Niet omdat we andere antwoorden geven, maar omdat we vragen stellen. Vragen over de toekomst, waar we zelf ook nog niet het antwoord op hebben gevonden. Tot slot: het gesprek over de toekomst blijkt belangrijker dan ooit. Omdat de toekomst veel meer onzeker is dan we met elkaar dachten. Dat gesprek gaan we graag aan bij Boerderij van de Toekomst.