Wat hebben Corona-crisis en moderne landbouw gemeen?

De wereld is in de ban van Corona, een pandemie die het openbare leven grotendeels heeft lam gelegd en die mensen al bijna een jaar dwingt tot afstand houden en het mijden van grote groepen. Ook bij het telen van gewassen zouden we aan social distancing moeten doen!

Een bijzondere parallel doet zich voor bij planten en dieren. Iepenziekte, essentaksterfte, varkenspest, vogelgriep en allerlei andere ziekten en plagen kunnen razendsnel om zich heen grijpen omdat grote hoeveelheden individuen van dezelfde soort dicht bij elkaar staan. De sterk toegenomen schaalgrootte, mechanisatie en specialisatie in de landbouw heeft dit mechanisme onbedoeld verder versterkt. Op steeds grotere oppervlakten telen we genetisch steeds uniformere gewassen, waardoor ziekten en plagen zich steeds gemakkelijker kunnen verspreiden. De meest toegepaste remedie hiertegen is bescherming en bestrijding door toepassing van chemie. Maar die oplossing staat onder druk. De daadwerkelijke of beleefde gevolgen van de toepassing van deze oplossing worden steeds minder geaccepteerd door de maatschappij.

Er zijn verschillende oplossingen voor dit probleem. We kunnen onze gewassen nog meer beschermen door ze bijvoorbeeld in kassen te telen. We kunnen de ziekte of plaag in een zeer vroeg stadium opsporen en de eerste zieke individuen behandelen of isoleren. We kunnen nog slimmere en minder schadelijke chemie ontwikkelen en toepassen, of we kunnen door plantenveredeling resistentie inbouwen in de gewassen. Allemaal oplossingen die ons waarschijnlijk weer een tijdje vooruit kunnen helpen. Maar de kern van het probleem wordt hiermee niet aangepakt. Die kern is dat we veel genetisch sterk overeenkomende individuen in veel te grote aantallen vlakbij elkaar zetten. Dit systeem blijft inherent gevoelig voor ziekten en plagen die zich voortdurend aanpassen aan alle barrières die we opwerpen.

Maar er is een oplossing die de kern van dit probleem wél aanpakt: social distancing. In ons dagelijks leven hopen we op afzienbare termijn weer deels of geheel terug naar ‘normaal’ te kunnen. Maar naar onze voedselvoorziening kijkende zou het in meerdere opzichten goed zijn als we onze gewassen structureel aan ‘social distancing’ laten doen. Zoals wij nu de ‘anderhalve metersamenleving’ kennen, zouden we in de landbouw toe moeten naar ‘ruimtelijke gewasdiversiteit’. Er zijn hier vele vormen van zoals mengteelt, strokenteelt, agroforestry en pixel farming. En in feite is vruchtwisseling ook een vorm van gewasdiversiteit, maar dan in de tijd.

Er is veel wetenschappelijke onderbouwing dat gewasdiversiteit helpt om de verspreiding van ziekten en plagen sterk te beperken. Maar er zijn nog andere voordelen die bij de juiste gewascombinaties kunnen optreden, zoals efficiënter gebruik van voedingsstoffen en water, hogere opbrengst, meer biodiversiteit en een betere bodemkwaliteit.

Waarom passen we dit dan niet toe? De belangrijkste reden is arbeid en kosten. Met de huidige kennis, de huidige mechanisatie, de huidige productiemiddelen en de huidige regelgeving is het vrijwel niet mogelijk om voor een vergelijkbare kostprijs te produceren als nu gangbaar is.

Kan dat anders? Ja dat kan…, maar dit zal een grote omslag vergen in de beschikbare technologie, mechanisatie, productiemiddelen, regelgeving en kennis. Daar moeten we in investeren! En we moeten tegelijkertijd de boer de ruimte geven om deze ontwikkeling door te kunnen maken. Zoals met een eerlijke prijs voor het product en financiële ondersteuning voor de omschakeling naar een aangepast productiesysteem. En de boeren? Die willen wel, maar dan met een eerlijke prijs voor hun product, voor maatschappelijke waardering voor het veilig telen van gezond voedsel, èn voor een mooi landschap, met de vlinder, de bij en de grutto die je in het boerenland tegenkomt.

Wijnand Sukkel, onderzoeker duurzame bedrijfssystemen en agro-ecologie bij Wageningen University & Research. Wijnand Sukkel is (mede) initiatiefnemer van Proeftuin voor agro-ecologie en technologie, Boerderij van de Toekomst en onderzoek aan strokenteelten, mengteelten en agroforestry.

Informatie over gewasdiversiteit en toekomstige landbouw is te vinden op o.a.: